Minimalne wynagrodzenie przy umowach cywilnoprawnych już od 01.09.2016 r.?

Aktualizacja poniższego artykułu znajduje się tu

Planowana nowelizacja ustawy o minimalnym wynagrodzeniu wprowadzająca do obecnego systemu prawnego także minimum w postaci stawki godzinowej dla osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia oraz umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu (art. 734 i 750 Kodeksu cywilnego), wykonywanych na rzecz przedsiębiorców lub innych jednostek organizacyjnych w związku z prowadzoną przez nich działalnością wciąż jeszcze jest przedmiotem prac na etapie przed przekazaniem jej do Sejmu.

Dotychczasowy styczniowy akt prawny Rząd zastąpił całkowicie nowym, mianowicie projektem z 18.03.2016 r. ustawy o zmianie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę oraz o zmianie niektórych innych ustaw.

Niniejszym artykułem inicjujemy cykl poświęcony tym zmianym.

Intencje projektodawcy.

Zasadniczą intencją, deklarowaną przez projektodawcę, jest przeciwdziałanie nadużyciom w stosowaniu umów cywilnoprawnych w odniesieniu do tych rodzajów umów, na podstawie których wykonywana jest praca w warunkach zbliżonych do stosunku pracy.

Regulacją objęte mają być zatem umowy zlecenia (art. 734 Kc) oraz umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu (art. 750 Kc), wykonywane przez przyjmującego zlecenie lub świadczącego usługi w miejscu i czasie wyznaczonym przez przedsiębiorcę albo inną jednostkę organizacyjną (art.1 pkt 10 projektu ustawy, dodawany art. 8a).

Wprowadzane regulacje mają na celu ? wg projektodawcy - ochronę praw osób fizycznych zarówno nieprowadzących działalności gospodarczej, jak i prowadzących działalność gospodarczą ale niezatrudniających pracowników, realizujących tego typu umowy osobiście na rzecz przedsiębiorców albo innych jednostek organizacyjnych w ramach prowadzonej przez nich działalności: ?Ograniczenie zakresu osób prowadzących działalność gospodarczą, do których mają zastosowanie przepisy ustawy dotyczące obowiązku zapewnienia minimalnego wynagrodzenia, wyłącznie do osób fizycznych niezatrudniających pracowników ma na celu objęcie minimalnym wynagrodzeniem tzw. ?osób samozatrudnionych?, to jest osób, które prowadzą działalność jednoosobowo. Konieczność włączenia tych osób w zakres podmiotów, objętych projektowaną regulacją wynika z nadużywania tej formy aktywności zawodowej, która często zastępuje stosunek pracy.?(?) ?jedynie w przypadku osób fizycznych fakt prowadzenia działalności gospodarczej powinien stanowić kryterium przesądzające o obowiązku wypłacania minimalnego wynagrodzenia, nie wydaje się bowiem właściwe objęcie zakresem stosowania minimalnego wynagrodzenia sfery stosunków prywatnych między osobami fizycznymi. W pozostałych przypadkach, to jest gdy podmiotem na rzecz którego realizowana jest umowa nie jest osoba fizyczna, lecz jednostka organizacyjna, stosowanie minimalnego wynagrodzenia powinno mieć charakter powszechny. Nie ma bowiem podstaw do różnicowania sytuacji osób wykonujących świadczenie lub świadczących usługi ze względu na zarobkowy lub niezarobkowy charakter działalności zorganizowanego podmiotu.?

Ogólne omówienie projektowanych zmian.

Zgodnie z nowym art. 8a ust. 1 wprowadzanym do ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, obowiązywać ma minimalne wynagrodzenie za każdą godzinę pracy wykonywanej w ramach umowy zlecenia lub umowy świadczenie usług, które ma mieć zastosowanie do wszystkich umów objętych zakresem ustawy, bez względu na faktyczny (umowny) sposób jego określenia (wg stawki godzinowej, miesięcznej, tygodniowej itp.).

Przedsiębiorca, czyli kto?

W rozumieniu art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Pokreślenia wymaga fakt, że pojęcie przedsiębiorcy w rozumieniu tej ustawy znajduje zastosowanie w odniesieniu do całości obrotu publicznoprawnego, jest bowiem podstawową i fundamentalną regulacją prawną dotyczącą działalności gospodarczej. Posługiwanie się pojęciem przedsiębiorcy przez inne regulacje prawne bez bliższego określenia oznacza więc przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Wyjątki w tym zakresie mogą stanowić jedynie odrębne ustawy (ustawy szczególne). Z tego powodu także na gruncie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu obowiązywać będzie definicja przedsiębiorcy zawarta w ustawie o swobodzie.

Regulacją nowowprowadzanych przepisów nie powinny być zatem objęte umowy, których podmiot zlecający wykonanie prac jest osobą prowadzącą m.in.:

• działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego (art. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej),

• szkołę lub placówkę albo zespół o którym mowa w art. 90a ust. 1 ustawy o systemie oświaty oraz innej formy wychowania przedszkolnego (art. 83a ustawy o systemie oświaty).

Miejsce i czas wyznaczone przez zamawiającego. O co w tym chodzi?

Zgodnie z art. 8a ust. 1 znowelizowanej ustawy, jej przepisy będą miały zastosowanie wyłącznie do tych umów cywilnoprawnych, które są wykonywane przez przyjmującego zlecenie lub świadczącego usługi w miejscu i czasie wyznaczonym przez przedsiębiorcę albo inną jednostkę organizacyjną.  Oba te warunki mają być spełnione łącznie, na co wskazuje imperatyw "i".

Niezwykle istotna staje się więc prawidłowa interpretacja zarówno pojęcia "czas wyznaczony", jak i "miejsce wyznaczone" przez podmiot zlecający.

Niemniej istotne zdaje sie być spostrzeżenie, że chodzi o umowy, w których zarówno czas jak i miejsce ich wykonywania są jednostronnie wyznaczone (narzucone) przez podmiot zlecający (nie są efektem obustronnych, partnerskich uzgodnień). Nota bene - naturalnie pozostaje kwestia dowodowa owej dobrowolności/partnerstwa w dokonaniu obustronnie wiążących uzgodnień co do miejsca i czasu. 

Odwołując się do wyjaśnienia samego projektodawcy: ?Przez określenie ?czas wyznaczony? należy rozumieć wykonywanie zlecenia lub świadczenie usług przez dany okres czasu ustalony przez zleceniodawcę i wynikający z jego potrzeb związanych z obecnością przyjmującego zlecenie lub świadczącego usługi w danym miejscu, w związku z wykonaniem zlecenia lub świadczeniem usług.. Okres ten może być określony poprzez wskazanie liczby godzin (np. 6 godzin) lub ram czasowych (np. od godz. 8.00 do godz. 14.00). Warunek ten nie jest tożsamy z dostępnością przedmiotu, którego zlecenie lub usługi dotyczą, czy też obiektu, w którym zlecenie lub usługi mają być wykonane.?

Przyjmując powyższe jako wytyczne stosowania regulacji prawnej, regulacją nowowprowadzanych przepisów nie powinny być zatem objęte umowy, w których podmiot zlecający wykonanie usługi:

• określił jedynie termin wykonania zlecanej czynności (granicę czasową) pozostawiając zleceniobiorcy/usługodawcy swobodę w wyborze czasu, w jakim wykona pracę np. uprzątnięcie pomieszczenia po remoncie, czy zaksięgowanie powierzonych dokumentów w terminie do (...), nawet jeśli czynności te będą musiały być wykonane we wskazanym miejscu (obiekcie) dostępnym w konkretnych dniach i godzinach,

• nie określił miejsca wykonania powierzanych prac, pozostawiając wybór w gestii zleceniobiorcy/usługodawcy.

o ile okoliczności te wynikają ze zobiektywizowanych potrzeb zamawiającego (z charakteru zawartej umowy) a nie z samych tylko subiektywnych deklaracji stron umowy.

Zgodnie z projektowanym art. 8d stosowanie przepisów ustawy byłoby też wyłączone w odniesieniu do umów cywilnoprawnych:

• dotyczących usług opiekuńczych i bytowych realizowanych poprzez prowadzenie rodzinnego domu pomocy na podstawie art. 52 ustawy z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej,

• dotyczących usług polegających na sprawowaniu opieki nad grupą osób lub osobami podczas wypoczynków lub wycieczek - jeżeli ze względu na charakter sprawowanej opieki usługi są świadczone nieprzerwanie przez okres dłuższy niż jedna doba rozumiana jako kolejne 24 godziny poczynając od godziny, w której świadczący usługi rozpoczyna pracę.

Wysokość minimalnego wynagrodzenia.

Minimalne wynagrodzenie za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług, przysługujące przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi nie będzie mogło być niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę pracowników ustalone zgodnie z art. 2 ust. 3a - 5 ustawy, niezależnie od sposobu wynagradzania (stawka godzinowa, miesięczna, prowizyjna, akordowa itp.) i - zgodnie z art. 3a ustawy - ma wzrastać corocznie w stopniu równym stopniowi wzrostu wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę pracowników.

W zależności od ilości normatywnego czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym, minimum ustawowe dla umów cywilnoprawnych przeliczone na okres 1 miesiąca ma być różne.

Jeżeli kilka osób przyjmuje zlecenie lub zobowiązuje się świadczyć usługi wspólnie, każdej z tych osób ma przysługiwać tak określone wynagrodzenie minimalne.

W sytuacji, gdy wynagrodzenie określone umownie byłoby niższe niż minimum ustawowe, przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi ma przysługiwać minimum ustawowe (art. 8a ust. 3 ustawy).

Przyjmujący zlecenie lub świadczący usługi nie będzie mógł zrzec się prawa do minimalnego wynagrodzenia albo przenieść tego prawa na inną osobę.

Przewiduje się wprowadzenie obowiązku wypłaty minimalnego wynagrodzenia w formie pieniężnej, przy czym częściowe spełnienie tego wynagrodzenia w innej formie niż pieniężna ma być dopuszczalne wyłącznie wówczas, gdy w danym zakładzie pracy obowiązuje układ zbiorowy pracy i dopuszcza taką możliwość (art. 8a ust. 5 ustawy).

Ponieważ nowela nie przewiduje zmian w zasadach zawierania i określania UZP (nadal obowiązują w tym zakresie regulacje niezmienionego Działu 11 Kp), rodzi się pytanie, czy na pewno chodzi wyłącznie o odpowiednie stosowanie określonych w UZP zasad adresowanych przecież wyłącznie do osób zatrudnionych na podstawie umów o pracę i nie wiążących stron umów cywilnoprawnych.

Nowowprowadzany art. 8a ust. 6 ustawy przewiduje, iż ?W przypadku umów zawartych na czas dłuższy niż 1 miesiąc, wypłaty wynagrodzenia dokonuje się co najmniej raz w miesiącu.? Podkreślenia wymaga, że znowelizowane przepisy ustawy nie definiują pojęcia terminu ?miesiąc?, tak jak robią to np. w odniesieniu do doby w art. 8d pkt 2, zatem w tym zakresie należałoby odwołać się do Kodeksu cywilnego, stosownie do dyspozycji jego art. 110 Kc. Zgodnie zatem z art. 112 Kc ?Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca.?

Przyjmując takie założenie, umowa zawarta ? przykładowo - na okres 15.01.2017 r. ? 15.02.2017 r. byłaby umową zawartą na okres jednego miesiąca nie objętą regulacją art. 8a ust. 6. Przepis ten miałby natomiast zastosowanie, gdyby strony tej umowy zdecydowały się zawrzeć ją np. na okres 15.01.2017 r. - 29.02.2017 r.

Ponieważ jednak ustawa nie narzuca stronom umów cywilnoprawnych terminów wypłat wynagrodzeń, należy przyjąć, że powinna ona nastąpić najpóźniej w ostatnim dniu upływu jednomiesięcznego okresu (tu: 15.02.2017 r.) i obejmować kwotę równą co najmniej iloczynowi minimalnej stawki godzinowej i ilości godzin świadczenia pracy.

W sytuacji, kiedy wynagrodzenie jest określane np. wg stawek prowizyjnych czy akordowych, pozostawanie z prawem może być w takiej sytuacji trudne, a faktycznie wypłacone wynagrodzenie inne, niż określone umownie.

Powstaje też pytanie, jak należałoby ? w kontekście obowiązku stosowania art. 8a ust 6 ustawy - traktować umowę cywilnoprawną zawartą np. na okres krótszy niż miesiąc i przedłużoną aneksem na okres przekraczający miesiąc z terminem wypłaty wynagrodzenia na koniec obowiązywania aneksu.

Minimalne wynagrodzenie w okresie przejściowym.

W okresie przejściowym, czyli od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej do dnia 31.12.2017 r. stawka minimalna za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług ma wynosić 12 zł brutto (art. 7 noweli), przy czym do umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej i obowiązujących w tym dniu, minimalne wynagrodzenie ma zastosowanie od dnia 01.01.2017 r. (art. 8 noweli).

Ustawa ma wejść w życie zasadniczo 01.09.2016 r. z wyjątkiem regulacji dotyczących określania wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy i pracowników zatrudnianych w pierwszym roku pracy, które mają obowiązywać od 01.01.2017 r.

Odrębną regulacją przejściową objęte mają być umowy na wykonanie zamówienia publicznego zawarte przed dniem wejścia w życie noweli i trwając w tym dniu (art. 9 ustawy nowelizującej).

W kolejnych artykułach przybliżymy pozostałe obszary prawa objęte planowaną nowelizacją, w tym dotyczące zagadnienia czasu pracy w umowach cywilnoprawnych, zmian w ustawie o PIP oraz planowanych sankcji karnych.

Zapraszamy do lektury.

Autor: Małgorzata Tyska, Biuro rachunkowe w Elblągu